 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
OTO ELEKTRİK 1
AKÜ ve ŞARJ İNCELEMESİ
Oto elektriği konusu başlı başına bir meslektir. Biz bu sayfada fazla detaya inmeden genel bir bakış sunacağız. Bu denli geniş bir konuyu fazla uzatmadan bir veb sayfasında işleyebilmek için alt başlıklara bölerek yavaş yavaş ,basit sade ve anlaşılır bir dille aktarma yoluna gidiyoruz. İlk konu başlığımız aküler.
Aküsünün ömrünü doldurup doldurmadığından şüphelenen ve ayrıntı istemeyenler için işin daha başında pratik bir bilgi verelim. Aracınızı bir duvarın önünde çalıştırın ve farlarınızı açın. Araç rolantide çalışıyor ve siz gaz verdiğinizde farların aydınlatma şiddeti artıyorsa heleki gazdan ayağınızı çektiğinizde farlardaki aydınlatma tekrar azalıyorsa akünüz artık ömrünün sonbaharına gelmiştir. Akünüzün suyunu ,asitini tamamlayarak yada şarj ettirerek bir müddet ömrünü uzatabilirsiniz. İlerleyen zamanda marşa basmakta sorun haline gelmeye başlayacaktır. Özelliklede soğuklarda.
 |
Otonuzun tüm elektrik aksanı elektriğini aküden alır. Şarj dinamosu aküyü şarj eder ,aküde bu enerjiyi depolar ve kullanıma sunar. Motorunuzun devri değiştikçe şarj dinamonuzun ürettiği elektriğin akım değeride değişir. Bu nedenle şarj dinamosundan hiçbir techizata direk elektrik alınmaz. Bu akım dalgalı olduğu için kullanıma uygun değildir. Akü şarj dinamosunda üretilen dalgalı elektriği sabit akım ve voltaj ile verir. Bu yüzden tüm techizata elektrik aküden alınır. Aküler elektriği elektrolit denilen sıvı ve elektrod denilen metaller üzerinden üretir. Elektrolit olarak genelde sülfirik asit ve saf su kullanılır. Aküdeki su eksildiğinde resimde gösterilen şarj göstergesi beyaza yada renksize döner. Bu durumda aküye saf su eklenmelidir. Aküye su eklenebilecek kapaklar markadan markaya değişmekle birlikte genelde üst kapakta etiketlerin altından açılan bir kapağın altındadırlar. Bulmak sorun olabilir belirtelim istedik. Aküde elektrolid seviyesi plakaların 1-1,5cm üzerinde olmalıdır. DİKKAT!!! Aküye su eklerken kesinlikle sigara içmeyin ,ateş bulundurmayın ,akü içerisinde oluşan gazlar ciddi yanmalara neden olabilir. Aküyü kesinlikle koklamayın bu gaz zehirlidir. Aküye kesinlikle musluk suyu gibi saf su harici su eklemeyin! |
Akü Etiketi Okuma :
 |
A Kod: 12 Volt B Kapasite (bir saatte üretilen toplam akım miktarını belirtir) C Kutupların bağlantı şekli / akü kutusu yüksekliği / kalite performans seviyesi D Marş sırasında çekilebilecek maksimum akım. Bu değer marş motorunuzla uyumlu olmalıdır. (Örnek: 420 A akım 042 gösterilir.) E Boyut standartları LB1 (kısa boy) simgesiyle karşılaşılabilir. Akü boyutları aracınızın akü konması için ayrılan bölmesine oturup oturmamasında ,kaputun kapanmasında etkendir. |
Japon araçlar genelde 45 Ah dar tip akü kullanırlar ,avrupa araçlar 88-100 Ah ,yerli araçlar 55-60 Ah ,ticari araçlarsa 72-90 Ah akü kullanırlar. Aracınızın akü haznesi uygun ise nispeten büyük kapasiteli akü kullanmanız lehinize olabilir. Akünüzün kapasitesi arttıkça motor çalışmadığı hallerde ses ve aydınlatma cihazlarını kullanma süreniz artar ,kış aylarında ilk çalışma daha kolay olabilir ve akü ömrü uzayabilir.
Akü Yüzey Kaçak Kontrolü : Kaçak kontrolü voltmetre ile yapılır. Voltmetrenin bir ucu bataryanın negatif kutup başına bağlanır.Diğer ucu isebatarya yüzeyinde gezdirilir. Eğer voltmetrede değer okunuyorsa,okunan bölgede kaçak vardemektir. Değer okunmuyorsa batarya sağlamdır.Akü yüzeyinde kaçak olduğunda, yüzeyin sıcak su veya sodalı su ile temizlenmesi gerekir.
Yoğunluk Kontrolü : Elektrolit yoğunluğunu ölçmeye yarayan alete Hidrometre denir. Batarya işlerinde kullanılan hidrometreler bir cam tüp içerisinde bölümlenmiş şamandıradan ibarettir.Aşağıda resimdeki gibidir. Tüpün ucunda lastik şırınga sıkılıp bırakılınca tüpe elektrolit alınır. Sıvının yoğunluğuna göre şamandıra yüzer. Sıvı seviyesinde elektrolit yoğunluğunun değeri okunur. Elekrolit yoğunluğuna göre bataryanın şarj durumu şu şekildedir:
 |
1,280 — 1,260 tam şarjlı 1,260 — 1,230 3/4 şarjlı 1,230 — 1,200 1/2 şarjlı 1,200 — 1,170 1/4 şarjlı 1.170 — 1,140 şarjsız 1,140 — 1,110 tamamen boş Renklere görede hidrometrede batarya şarj durumu kabaca görülebilir: Mavi — Şarjlı Sarı — 1 / 2 Şarjlı Kırmızı — Şarjsız |
Akü Kapasite Kontrolü: Kapasite Akünün araç üzerindeki tüm alıcıları besleyecek miktardaki akımı verebileceğinin bir göstergesidir. Birimi Amper-saat'tir. Sembolü (Ah)'dır. Bunlardan biri 20 saatlik yükleme kapasitesidir . Bu kapasiteyi imalatçı belirler. Akü üzerinde bulunan anma kapasitesi, 20 saatlik standart deşarj süresine bölünerek deşarj akımı bulunur. Bulunan akım ile akü eleman gerilimi 1.75 Volta düşene kadar deşarj edilir. Deşarj süresi ile deşarj akımının çarpımı bize akünün kapasitesini verir.
Örnek : Anma kapasitesi 60 Ah olan tam şarjlı bir akünün gerçek kapasitesini belirlemek için yapılan deneyde deşarj akımı 60 Ah / 20 = 3 Amper olarak bulunur.Bulunan akım ile eleman gerilimi 1,75 volt olana kadar deşarj edildiğinde tespit edilen deşarj süresi 16,5 saattir. Akünün gerçek kapasitesi 16,5 x 3 = 49,5 Ah olarak hesaplanır.
 |
Kapasite hususunda kritik husus aracın marş motorunu yeterince besleyip besleyememesidir. Kapasite kontrolünde akü kapasite ölçüm cihazı kullanılır. Akünün etiketi üzerindeki anma kapasite değeri okunur. Akünün toz kapakları açılır.Kapasite ölçüm cihazının Voltmetre ve Ampermetre maşalı kabloları Akünün artı ve eksi kutuplarına bağlanır.( Cihazın artı kablosu akünün artı kutbuna, cihazın eksi kablosu akünün eksi kutbuna gelecek şekilde bağlanır). Daha sonra Cihazın Yükleme Topuzu saat yönünde çevrilerek akü anma kapasitesi değerinin üç katı akımla yüklenir.(örneğin 60 Ah kapasiteki bir akü 60 x 3 = 180 Amper ile yüklenir.) Bu anda cihazın voltmetre skalasındaki değer okunur ve hemen yükleme topuzu sola çevrilerek kapalı konuma getirilir.Cihazda okunan değer 12 voltluk akülerde 9.6 volt'un altında olmamalıdır.Voltmetrede okunan değerin 9.6volttan düşük çıkması ve elemanların hızla kaynaması akü kapasitesinin iyi olmadığınıgösterir.Ölçüm işlemini 15 saniyeden önce bitiriniz. Cihazı yüklü durumda uzun süre tutmayınız. Aksi taktirde akü arızalabilir. |
Araç Çalıştırılırken Akü Kontrolü : Akü yükleme muayenesi marş motoru çalıştırıldığı sırada akü voltajını kontrol etmek suretiyle de yapılır. Bu kontrol için batarya yarım saat şarj olmuş yada tam şarjlı olmalıdır.. Elektrolit sıcaklığı ise 60° ile 90°civarında olmalıdır.Aksi halde elde edilecek sonuçlar tam doğru olmayabilir. Kontrol işleminde aracın motoru çalışmayacak, sadece marş yapacak konumda olması gerekir. Akü kutup başlarına Voltmetre volt skalası 12 volttan büyük olmak suretiyle ayarlanır.Voltmetrenin maşalı kabloları artı uçlar artıya, eksi uçlar eksiye gelecek şekilde bağlanır. Aracın kontak anahtarı çevrilerek motor üç tur atacak şekilde marş yapılır.Bu durumda voltmetre sıkalasındaki değer okunur.Okunan değerin 10 Volt' tan aşağıda olmaması gerekir.Voltaj değerinin 10 volttan düşük çıkması alıcılara yeterli akımın gitmemesine neden olur.
NOT: Aküyü sökerken ve takarken önce şasi(-) kablosunu takınız.
Akü Elektrolidi : Elektrolidi kendiniz hazırlayacaksanız 1,280 yoğunlukta elektrolit hazırlamanız lazım. Bunun için 1,835 yoğunluğunda 4 hacim asit, 11 hacim saf suya karıştırılarak 15 hacim elektrolit elde edilmelidir. Yani asit/su oranı 4/11 dir. Elektrolid hidrometre ile ölçülerek kontrol edilebilir.
Bome Esasına Göre Akü Elektrolid Ölçümü :
 |
Elektrolitin içersindeki asit miktarını bomemetre ile ölçme esasına göre yapılır. Bome metre ile antifiriz karışımlarıda ölçülebilir. Saf su (0) bome ve saf asit (66) bome olarak kabul edilmiştir. Türkiye şartlarında 30-32 bome tam şarjlı bir aküyü ifade eder. Bome esasına göre bölümlendirilmiş bir değeri elektrolit yoğunluğuna çevirmek istersek bome değerinden 4 çıkarıp elde edilen sayının önüne "1", sonuna "0" ilave edilir. Elektrolit yoğunluğunun bome karşılığını bulmak için ise ölçülen yoğunluk derecesinin başındaki ve sonundaki sayılar atılır ve kalan sayıya 4 eklenirse bome derecesi bulunur. Örnek: 1,260 yoğunluğunun bome karşılığını bulunuz? |
Akü Şarj ve Deşarjı : Deşarj olan bir bataryada elektrolit içersindeki sülfirik asit miktarı azalırken su miktarı artar ve karışımın yoğunluğu düşer.Akü aşırı şarj edilmişse pozitif kutup başının kabarmasına ve akü kutusunun deforme olmasına neden olur. Araç üzerinde aşırı şarj olan aküde çok sık su eksilir. Bunun sonucunda plakalar hava ile temas eder, yüzeyler sülfatlaşarak sertleşir. Aşırı deşarj olmuş bir aküdede ise akünün plakalarında meydana gelen kurşun sülfatlar yüzeyde sert bir tabaka meydana getirir. Buna da sülfatlaşma denir. Kolay kolay çözülemez. Deşarj olmuş bataryanın pozitif plakaları düşük sıcaklıkta donarak hasara uğrar. Aşırı şarj ve deşarj akünüzü kullanılamaz hale getirebilir.
Akü Şarj Metodları :
1. Yavaş Şarj Uzun süre kullanılmadan bekletilen akülerin plakalarında sülfatlaşma olur. Sertleşen plakaları çözmek için yavaş şarj uygulanır. Önce aküye bir alıcı bağlanarak akü tamamen boşaltılır. Sonra akünün içindeki elektrolit boşaltılır ve saf su konur. Akü 0,5-1 amper' lik bir akımla 60-100 saat arasında şarj edilir. Şarj süresi bitiminde akü içindeki elektrolit boşaltılarak uygun yoğunlukta elektrolit ilave edilir.
2. Normal Şarj Araç, akünün bitmesinden dolayı çalışmıyorsa, akü alınıp dışarıda normal şarja bağlanır. Normal şarj cihazları sabit akımla şarj ettiklerinden birden çok akü, seri bağlanarak aynı anda şarj edilebilir.
Bir aküyü normal şarja bağlarken dikkat edilecek noktalar:
· Akünün yüzeyi temizlenir.
· Akü toz kapakları açılır.
· Yoğunluk muayenesi yapılır ve elektrolit seviyesi tamamlanır.
· Birden fazla akü seri bağlanmışsa en küçük kapasiteli aküye göre şarj akımı seçilir.
· Şarj akımı akü kapasitesinin 1 / 10 ile 1 / 20 si arasında seçilir. (Örnek : Anma kapasitesi 60 Ah olan aküde şarj akımı 3 — 6 amper arasında olmalıdır.)
· Şarj olurken zaman zaman elektrolit yoğunluk kontrolü yapılır.
3. Çabuk Şarj Bu işlemin amacı deşarş olmuş aküyü kısa zamanda marşa basacak şekle getirmektir. Sülfatlaşmış, kısa devreli, eski ve aktif maddesi gevşemiş aküler çabuk şarj edilmemelidir. Sık sık çabuk şarj uygulanan bataryaların ömrü azalır. Çabuk şarjda , şarj akımı 12 volt'luk aküler için 25-50 amper arasındadır. Bütün akülerde 15-20 dakika uygulanması gereken bir işlemdir. Çabuk şarj işleminde toz kapakları açılmalıdır.
4. Araç Üzerinde Şarj Araç üzerindeki şarj ; alternatör ve regülatörden meydana gelen şarj sistemi ile yapılır. Araç üzerindeki şarj işlemi, sabit voltajla yapılan işlemdir.Şarj voltaj değeri 13.8 volt ile 14.2 volt değerleri arasında olmalıdır.
Kullanılmadan Bekletilen Akülerde Yapılacak İşlemler:Kullanılmadan uzun müddet bekletilen bataryanın içinde, bir akım veriyormuş gibi kimyasal reaksiyon meydana gelir. Bu olaya self deşarj (kendi kendini deşarj) denir. Sıcaklık yükseldikçe bataryanın self deşarj hızı da artar. Çünkü yüksek sıcaklıkta batarya elektrolit yoğunluğu azalır. Bu nedenle aracınızı uzun süre çalıştırmadan bekletmeyin.
Bu belge oluşturulurken MEB kaynaklarından faydalanılmıştır.
Kolay gelsin.