Aşı yapımı

AŞI NASIL YAPILIR? AŞI ÇEŞİTLERİ.

İyi nitelikli bir ağacın tohumu ya da bir meyvenin çekirdeği ekilse, sonuçta o bitkinin özelliklerini taşımayan değişik bir bitki elde edilebilir; bunun sebebi, bunların çoğunun hibritlerden, melezlerinden elde edilmiş olmasıdır. Bu sebepten tohumla yapılan üretimde nitelikleri değişerek asıllarına (anacına) benzemeyen başka çeşitler ortaya çıkar. İşte bu sebepten, aşılama ve çelikleme metotları ortaya çıkmıştır. Çelikleme ve aşılama ile yapılan üretimlerde bitkinin özellikleri bozulmadan devam eder.

Aşı ile üretme tekniği; üretilmesi istenen bitkinin bir parçasının, kökünden faydalanmak istenen başka bir bitkiyle kaynaştırarak tek bir bitki olarak yetiştirme tekniğidir. Aşı ile üretimde kullanılan bazı teknik terimler vardır: Bunlar;

Kalem: Bitkinin toprak üstü kısmını yani gövde dallarını oluşturmak üzere, asıl üretilmesini istediğimiz bitkiden alınan kısma kalem veya göz denir. Kalem, üzerinde birkaç uyur göz bulunan bitki parçasıdır. Bu parçanın göz olarak alınması halinde, bir tek gözden oluşan ve sürgünden alınan üretken bir parça söz konusudur.

Anaç: Aşılanmış bitkinin ileride kök sistemini oluşturacak alt kısmıdır. Bir çöğür, köklendirilmiş bir çelik veya daldırılmış bir anaç olabilir. Kök anacın, kalem ise alınan bitkinin genotipine sahiptir.

Kambiyum: Bitkinin kabukla (floem), odun (ksilem) arasında bulunan ince bir dokudur. Hücreleri meristematiktir. Bunlar, bölünme ve yeni hücreler teşkil etme yeteneğindedir.

Kallus: Yaralanmış bitki dokularından ve bunların çevresinde meydana gelen paranşim hücreleri yığınına verilen addır.

Anaç ve kalemin birleştiği aşı bölgesinde bunların canlı hücrelerinden meydana gelir. Aşılamada bitkinin genotipi (toprak üstü bitki organlarıyla) aynen korunmuş olur. Aynı şekilde bazı bitki türlerinde erkek veya dişi organlar ayrı ayrı bulunur. Böyle bir bitkinin bir yerde tek bulunması halinde ya erkek ya da dişidir. Hangisi olursa olsun bu bitkiden tohum sağlanamaz. Çevreden bir tozlaşma ile bu sağlansa da nitelikleri fark edecektir. Bu durumda çelikten üretimde de iyi bir köklenme sağlanamazsa aynı nitelikleri taşıyan bireylerin aşı ile üretilmesi tek yol olur. Bazen de bir ağaç herhangi bir nedenden çok zarar görmüş ise bunun bir veya birkaç dalına yapılan aşı ile bu ağaç yeniden canlandırılabilir. Bazen de aynı bitki üzerinde farklı dalla, farklılık gösteren bireylerden alınan kalemlerle aşılanarak aynı bitki üzerinde çeşitli tip
ve renkler oluşturulabilir.

Aşı ile üretim, çelikle üretimi zor olan gerçek tohum bağlamayan bitkiler için önemlidir. Bitki türüne bağlı olarak göz aşısı ve kalem aşısı olmak üzere iki yöntem uygulanır.

Göz Aşısı
Üzerinde bir göz veya tomurcuk bulunan (altında odunsu dokuyu içeren veya içermeyen) küçük bir odun parçasından alınan, bir kalem kullanarak yapılan aşılama yöntemine göz aşısı veya tomurcuk aşısı denir. Bu yolla bir kalemden çok sayıda aşı materyali alma olasılığı vardır. Dolayısıyla bu yöntem, değerli çeşitlerin üretilmesinde ekonomik ve amatörlerin de kolaylıkla uygulayabileceği bir aşı yöntemidir. Bu aşının yapıldığı zaman, gözün kabuktan kolayca ayrıldığı dönemdir; çünkü büyüme sırasında kambiyum hücreleri yumuşak ve içleri su doludur; bu yüzden odundan kolaylıkla ayrılabilir.
Göz aşısı, yöntemlerinden en çok kullanılan T göz aşı yöntemidir. Bu aşı ilkbahar sonu yaz başlangıcında ve sonbaharda olmak üzere iki mevsimde yapılır. Bunlardan mayıs-haziran aylarında yapılan göz aşısına Sürgün göz aşısı ve eylülekim
aylarında yapılana da durgun göz aşısı denir. Sürgün göz aşısı, kışa kadar büyüme yaparken, durgun göz aşısı, dinlenme devresine girip kışı öyle geçirir; ancak ilkbaharda sürmeye başlar Bu suretle daha kuvvetli büyür. Yaz dönemi kısa süren bölgelerde don riski nedeniyle durgun göz aşısı yapmak isabetli olur. Göz aşısı, kalem alınacak bitkinin yıllık sürgünlerin olgunlaşmış olanlarından seçilir. Kesilen bu parçanın yaprakları, yaprakların yarısı kalacak şekilde koparılır. Gözü çıkarmak
için sürgün, elde ters tutulur. Aşı çakısı ile göz hafifçe kesilir. Üzerine aşı yapılacak olan anacın yumuşak kabuklu bir yerinde çakı ile T harfi şeklinde bir çizgi yapılarak kabuk, çakının ucu ile hafifçe kaldırılır (açılır) ve bu açılan yarığa evvelce hazırlanmış göz yerleştirilir. Gözün dışarıda kalan kısmı kesilerek atılır. Rafya ile sıkıca bağlanır. 15 gün
sonra rafya çözülür veya kesilip atılır.

Kalem Aşısı
Üzerinde üç–beş göz bulunan odunlaşmış, bir yaşında sürgünlerden alınan kalemlerin anaç üzerine yerleştirilmesiyle yapılan aşılama yöntemidir. Bahçe ve süs bitkileri ile meyve ağaçlarında uygulanılır. Çeşit değiştirilmesi, yaralanan bitkilerin onarılması amacıyla kullanılabilir. Kalem aşıları farklı şekillerde uygulanabilir.

Bunlardan bazıları şunlardır:
 Bindirme veya kopulasyon aşı; aşılanacak olan anacın çapı ile kalemin çapı aynı olmalıdır. Anaç ve kalem birbirine yapışacak şekilde ve eğik olarak kesilir. Bu kesilen yüzeyler birbiri ile iyice çakışacak şekilde birleştirilerek sıkıca
bağlanır. Bu tarz aşılamanın mevsimi mart-nisan aylarıdır.

Yanaştırma aşı; tohumdan üretilmesi halinde bazı özellikleri kaybolan süs bitkilerinden, kısa zamanda büyük ve sağlıklı bir birey elde etmek için uygulanır. Bu şekilde aşının yarasının kapanması çabuk olur. Yanaştırma metodunda anaç ile kalemin birbirleri ile yapışacak yüzeyleri kambiyum tabakalarına kadar açılıp her ikisinin açılan yüzeyleri üst üste getirilip sıkıca
bağlanır. Yaranın hava almaması için de macunlanır.

Yarma aşı; genelde bitkilerin tepe kısmına yapılır. Yarma aşı yapılacak ağaçlar yaşlı ve kuvvetli olmalıdır. Çiftçilerimiz bu aşıyı iyi bilirler. Aşılanacak anacın tepesi düz bir şekilde kesilir. Kesilen yüzey, keskin bir bıçakla düzeltilir ve pürüzleri giderilir. Daha sonra özel aşı baltası ile ve ağaç tokmakla vurularak anaç ortasından yarılır. Aşı kalemlerinin uçları sivriltilerek, anaçta açılan yarığın iki tarafına iki kalem yerleştirilir. Rafya ile bağlanıp aşı macunu sürerek yara yerleri örtülür. Yara yerlerini örtmek için toprakta kullanılabilir. Bunun için bir naylon aşı altından gövdeye alttan bağlanır. Naylonun içi toprakla doldurulup aşının üstüne doğru kaldırılır. Aşı yapılan alan komple toprak altında kalmalıdır. Sonra dolgu toprağı sulanır ve sürekli nemli tutulur. Böylece aşının tutması sağlanmış olur.

Yarma aşıyı düz bir bıçaklada yapabilirsiniz ,ancak anaçı yararken fazla yarmamaya dikkat edin. Fazla yarılmasını önlemek için anacı alttan bağlayabilirsiniz.

Kaynak : MEB Dökümanları